Multipl skleroz ya da kısaca MS olarak söylenen hastalığınız olduğunu doktorunuzdan öğrendiniz. MS sinir sisteminin kronik bir hastalığıdır. Belirtileri basit bir görme bulanıklığından tam bir felç arasında değişir. Çok çok nadiren öldürücüdür.

MS'un nedeni nedir?

Bugünkü bilgilerimize göre MS'a kesin neden olabilecek bir sebep ortaya konulamamıştır. Yapılan değişik araştırmalarda, hastalığa neden olabilecek çok çeşitli nedenler (daha önce geçirilmiş virütik infeksiyonlar, çevreden kaynaklanan bazı zehirli maddeler, beslenme alışkanlıkları, coğrafi faktörler, vücudun savunma sisteminde bozukluk) ileriye sürülmüşse de hiç birisi kesin neden olarak ortaya konulamamıştır.

MS nasıl oluşur?

Vücuttaki sinir lifleri - hem beyinde hem de omurilikte - myelin olarak adlandırılan ve sinir liflerinin etrafını saran koruyucu bir kılıfla sarılıdır. Bu bir elektrik kablosunun etrafını saran koruyucu olan ve kısa devreleri önleyen plastiğe benzetilebilir. Multipl skleroz bu myelin kılıfının yıkılması sonucu ortaya çıkar. Myelin kılıfı herhangi bir yerden yıkıldığında - parçalandığında beyinden çıkan ya da beyine giden elektrik akımları yavaşlar ve ilgili yerlere gidemez ya da yanlış yerlere doğru yönlenir. Böylece MS�un belirtileri ortaya çıkar. Bunlar yama şeklinde, beynin ya da omuriliğin değişik yerlerinde aynı veya farklı zamanlarda, birden çok yerde (Multiple) ortaya çıkar. Ve bu yerlerde, parçalanan myelin kılıfı yerinde sert bir doku (Skleroz) oluşur.

Kılıf erimesi-harabiyeti / sert doku düzelir mi?

Genellikle vücut tarafından tamir edilir ve harabiyete bağlı oluşan şikayetlerde bu düzelme ile ortadan kalkar. Ancak bazen atakların sık olması, düzelmeye-tamire fırsat vermez ve sekeller (kalıcı fonksiyonel bozukluklar) ortaya çıkar.

Ne kadar sıklıkla ortaya çıkar?

Hastalığın sıklığı ülkeden ülkeye, iklimden iklime farklılıklar gösterir. Ilıman iklimlerde daha sık olarak izlenir. Kadınlarda, erkeklere göre biraz daha az oranda izlenir. Ortalama olarak 100.000 kişide 5 ile 30 kişide görülür.

MS'un belirtileri nelerdir?

Çok değişik şekilde ortaya çıkabilir. Bu belirtiler beyni, beyinciği, beyin sapını ve omurilikte etkilediği yerlere göre değişmekle birlikte genel olarak; vücutta uyuşmalar, kas güçsüzlüğü, aralıklı bitkinlik, hareketlerde dengesizlik, bulanık-çift görme, baş dönmesi şeklinde ortaya çıkabilir. Bu belirtiler tek başına ya da birden fazlası bir arada ortaya çıkabilir. Bazıları hastalığın başlangıç döneminde ortaya çıkar, bazıları ise geç dönemde ortaya çıkabilir.

Atak ne demektir?

Yukarıda belirtilen, MS ortaya çıkış şikayetlerinin ayrı zamanlarda, önceden tahmin edilemeyen şekilde ortaya çıkmasıdır. Klinik bulgulardan bir ya da bir kaçının en az 24 saat süreyle ortaya çıkması ve bunların en az 1 ay süreyle devam etmesidir. Günler, haftalar veya aylarca süren ataklar olabilir. Genellikle ardından düzelme dönemi ortaya çıkar.

Ataklar önceden tahmin edilebilir mi?

Hastaya ve hastalığın tipine göre ataklar değişmekle birlikte, atakların ne zaman ve ne sıklıkla ortaya çıkacağı önceden kesinlikle tahmin edilemez.

MS�un farklı şekilleri var mıdır? varsa nasıl?

Evet, seyir olarak hastalığın dört tipi vardır.

1. İyi huylu MS (Benign): Bu tipte hafif ataklar vardır ve atakları tam düzelme takip eder. Zamanla biriken bir kötüleşme olmaz ve kalıcı bir hasar bırakmaz. Genellikle bu tipte ilk belirti az hissetme-uyuşma gibi yakınmalardır. Ancak hastalığın başlangıcından 10-15 yıl sonra, bazı olgularda küçük sekeller bırakabilir. MS li hastaların yaklaşık %20'si bu tipe girer.

2. Tekrarlayan ve düzelen tip (Relapsing-remitting): MS'luların yaklaşık %25'i bu gruba girer. Erken dönemde genellikle benign tipe benzer ve ataklardan sonra tam iyileşmeler olur. Ataklar gün ve hafta veya aylarca sürebilir. Ataklar daha önceki bulguların alevlenmesi veya yeni bir şikayet oluşması şeklinde olabilir. Yine de, tekrarlayan ataklar sonrası bazı sekeller kalabilir.

3. İkincil ilerleyen tip: Başlangıcı "tekrarlayan ve düzelen" tip gibidir. Fakat tekrarlayan ataklar sonrası düzelme daha zorlaşabilir, hatta durabilir. Böylece sekeller artabilir. Bu grup, hastalığın başlangıcının 15-20 yılı içinde ortaya çıkar.

4. Birincil ilerleyen tip: Ataklarla birlikte ya da ataksız seyir gösterebilir. Ataklı seyirde hastalığın başlangıcından itibaren giderek artan fonksiyonel kayıp (sakatlık) ataklarla daha da şiddetlenebilir ve giderek kalıcı fonksiyonel bozukluklar artar. MS'luların az bir kısmı bu gruba girer.

Bulaşıcı mıdır?

Bulaşıcılık MS için söz konusu değildir.

Kanserleşme söz konusu mudur?

Kanserleşme mümkün değildir ve MS bir çeşit kanser değildir.

MS ailevi midir?

Aileden geçen hastalık özelliklerini taşımaz, anneden ya da babadan çocuğa geçmez. Ancak, ailesinde MS olan bireylerin hastalığa yakalanma şansı, ailesinde MS olmayanlara göre daha yüksektir.

MS tanısı nasıl konur?

Hastanın şikayetlerinin dinlenmesi ve muayenesi sonrası, tanıyı koymak için genellikle beyin görüntüleme filmi (Magnetic Resonance Imaging veya MRI ) ve beyin omurilik suyu incelemesi ve bazı yardımcı incelemeler yapılır. Bunların sonucunun bir arada değerlendirilmesiyle, bir nöroloji hekimince tanı kolaylıkla konur. Beyin omurilik suyu alınması hasta için  hatta hekim içinde zor olsa da MS tanısı için önemlidir.

Olası-olabilir MS nedir?

Yukarıda belirtilen şekilde genellikle tanı koymak kolay olmasına rağmen nadir de olsa, bazen tanı koymak zor olabilir ve kesin tanı aylar-yıllar süren takipler sonrası konabilir. Bu durumdaki MS'lu hastalar olası-olabilir MS olarak adlandırılır.

Hastalığın seyri nasıldır?

Hastalığın seyri genellikle iyi huyludur. Seyir yukarıda anlatılan MS tipleriyle yakın ilişkilidir.

Hastalığın seyrinin iyi olduğunu gösteren deliller var mıdır?

Kısmen evet. Genellikle kadınlarda, duyusal şikayetlerle ortaya çıkması durumunda ve atakların hafif şiddetli olması, atak aralarının uzun olması ve tama yakın düzelme iyi seyir lehine değerlendirilir.

MS'in tedavisi var mıdır?

Bir dereceye kadar evet. Tedaviyle atakların hem sıklığı hem de ağırlığı azaltılabilir.

Tedavisi nasıldır?

MS'un üç çeşit tedavisi vardır.

1. ATAK TEDAVİSİ: Bugün için dünyanın her yerinde damardan yüksek doz kortikosteroid uygulanması ve ardından giderek azaltılan dozda ağızdan tedaviye devam edilerek sonlandırılmasıdır.

2. SEMPTOMATİK TEDAVİ: Bu tedavi şeklinde hastada ortaya çıkmış olan nörolojik bozuklukların ve şikayetlerin (uyuşukluk, idrar kaçırma, uykusuzluk şikayetleri gibi) ilaçla ya da fizik tedavi ile mümkün olduğunca giderilmeye çalışılmasıdır.

3. İMMUNMODULATOR TEDAVİ: Hastalığın nedeni bağışıklık-savunma sistemindeki bozukluk sorumlu tutulduğu için, gerek atak sıklığını azaltmak gerek hastalığın ilerlemesini engellemek amacıyla uygulanan bağışıklık sistemini baskılayıcı tedavi yöntemidir.

Tedaviyle tam olarak iyileşebilir mi?

Bugün için maalesef HAYIR. Ancak, MS üzerinde dünyanın her yerinde bir çok çalışmalar yapılmakta ve her geçen gün tedavi konusunda yeni ilerlemeler kaydedilmektedir. Umuyoruz ki, yakın zamanda etkili tedavi şekilleri bulunacak ve kullanımlarına geçilecektir.

Tedavi için dünyada neler yapılıyor?

Bugün için öncelikle hastalığı tetikleyen esas neden ortaya konulmaya çalışılmakta ve bir çok yeni ilaç araştırılmaktadır. Bunların bir kısmı kobay hayvanlar üzerinde halen denenmekte, bir kısmı da insanlar üzerinde deneme aşamasındadır. Son 3-5 yıldır tedavi amacıyla onaylanıp, piyasaya sürülen ilaçlarda vardır. Ancak, yukarıda belirtildiği gibi hastalığın tipine göre tedavi şekilleri farklılık arzetmektedir. Bundan dolayı her ilaç her hastada kullanılamamaktadır.

Özel bir beslenme gerektirir mi?

MS nedeni olarak beslenme alışkanlıkları suçlanmıştır. Ancak bugün beslenmedeki eksiklikler ya da fazlalıkların neden olduğu konusunda elimizde kesin bir veri yoktur. MS plakları sonuçta sinir kılıfı dışındaki yağ kılıfının erimesi olarak düşünülmüş ve özel yağ asidleri içeren diyetlerle onarıma yardımcı olunmaya çalışılmıştır. Bu çalışmalardan olumlu sonuç alınamamıştır. Yinede hayvansal yağların diyetten azaltılması ve bitkisel yağlara ağırlık verilmesi tavsiye edilmektedir.

Çocuk sahibi olabilir miyim?

Elbette. MS'lu kadınların (ve erkeklerin) bir çoğu çocuk sahibidir.

Gebelik, MS seyri üzerinde olumsuz etki eder mi?

Gebelik sırasında kadın vücudunda çeşitli hormon değişiklikleri olur. Bu değişiklikler hastalığın aktivitesini azaltır! Ancak anne için, doğumdan sonraki ilk altı ayda yeni bir atak ortaya çıkma riski normal zamana göre 2-3 kat artmaktadır. Ancak yapılan çalışmalarda, gebelik sonrası ortaya çıkan bu atakların uzun dönemde sekelleri arttırmadığı gösterilmiştir. (Bu noktada şunu da belirtmek gerekir, hastalık için alınan bazı ilaçlar anne karnındaki çocuk üzerinde olumsuz etki yapabileceğinden, gebelik istenmesi durumunda sizi takip eden hekime danışılmalıdır.)

Depresyon sık mıdır?

Depresyon ve bazı diğer psikiyatrik hastalıklar nispeten sık olarak izlenirler. Bunların bazılarının hastalığın kronik seyretmesi sonucu ortaya çıktığı kabul edilir. Diğer bir kısmının ise kişide MS ortaya çıkmadan önce var olduğu, hatta hastalığın nedeni olduğu iddia edilir.

İdrar problemi sık mıdır?

Hemen hemen MS'un tüm formlarında değişik derecelerde idrar yapma ile ilgili problemler ortaya çıkar. Bu idrara yapamama (tam veya yeterince boşalamamış hissi şeklinde), idrarı tutamama, çok sık idrara çıkma, idrar yaparken yanma hissi şeklinde olabilir. Bu idrar kesesinin hissini alan ya da idrar yaparken idrar torbasını kasan sinirlerin tutulumuna göre farklı bulgular verir ve genellikle nörojenik mesane olarak adlandırılır.

İdrar yolu enfeksiyonu sık mıdır?

Üriner enfeksiyon, özellikle kadınlarda sık olarak izlenir.

İdrar yolu enfeksiyonunu önlemek için neler yapılabilir?

Öncelikle günlük yeterli miktarda sıvı alarak yeterli idrar çıkışını sağlamalısınız. Yaklaşık günde altı bardak kadar sıvı (1600-1800 ml) almalısınız. Bu alımla günde yaklaşık 800-1000 ml idrar çıkışı sağlanabilir ve günde 4 veya 5 kez idrar yapma ihtiyacınız ortaya çıkar. Birde C vitaminini içeren besinleri (portakal, limon..) almanız idrarınızı asitleştirerek enfeksiyon gelişimini önlemede yardımcı olabilir.

Diğer önemli bir olayda, sakatlığa bağlı hareketi sınırlı olan ve idrar yapmayla ilgili problemi olan kişilerin temizliğine mümkün olduğunca dikkat etmesidir. Bu çok basit ama etkili bir enfeksiyon önleme yöntemidir. Bu önerileri yerine getirdiğiniz halde eğer idrar yaparken yanma, çok sık idrara çıkma, idrar yaptığınız halde yeterince boşalamama gibi şikayetiniz olursa ikinci adım, erkenden hekiminize problemi bildirmektir.

Cinsel fonksiyonlarda bozulma oluşur mu?

Bazen. Özellikle omur ilik tutulumu sonrasında, değişik şekillerde hem kadın hem de erkeklerde cinsel fonksiyonlarda bozulma / yetersizlik ortaya çıkabilmektedir.

Sıcakta şikayetler artar mı?

Yaz aylarında ve sıcak banyo sonrası MS'un bazı belirtilerinde artış ortaya çıkabilmektedir.

Egzersizin yararı var mıdır?

Öncelikle şunu belirtmek gerekir; temel olarak MS kasların değil sinirlerin bir hastalığıdır. Ancak sinirlerin tutulumuna bağlı ikincil olarak kaslarda değişik şekillerde etkilenebilirler (kaslarda devamlı kasılma, kaslarda incelme gibi). Egzersiz MS�un neden olduğu kılıf erimesini önleyemez ve bunu tersine çeviremez. Ayrıca hastalığınızın var olan NÖROLOJİK seyrini değiştirmez. Ancak kendinizi ruhsal açıdan daha iyi, canlı hissetmenizi sağlar. Yorgunluğunuzu azaltabilir, uykunuzu düzeltebilir ve günlük yaşamınızı daha çok bağımsız yapmanızı sağlayabilir.

Kaplıcalar yarar sağlar mı?

Sıcak su içeren kaplıcalar şikayetlerinizin artışına neden olabilir.

Nasıl bir egzersiz yapılmalı?

Aşırı egzersiz yorgunluğunuzu, güçsüzlüğünüzü, ağrınızı ve kaslarınızdaki sertliği arttırabilir. Dolayısıyla aşırı olmasından kaçınmalısınız. Özellikle eklemleri ilgilendiren kaslarınızda güçsüzlük varsa aşırı zorlamadan dikkatli egzersiz yapmalısınız. Ekleminize zarar verip şikayetlerinizi daha da arttırabilir. Rehabilitasyon uzmanının, sizin hastalığınızın derecesine göre tavsiye edeceği egzersizleri uygulamalısınız.

Kaynak:
Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Nöroloji Anabilim Dalı MS Polikliniği tarafından MS' li hastaların sorularına yanıt olarak hazırlanmıştır

Faks: 0 232 388 09 80