Dil en yalın tanımıyla; isteklerimizi, ihtiyaçlarımızı, duygularımızı, düşüncelerimizi ifade etmek için kullandığımız simgesel bir iletişim aracıdır. ‘Dil gelişimi de, seslerin, kelimelerin, sayıların, sembollerin, kazanılması, saklanılması ve dilin kurallarına uygun olarak kullanılmasını içeren bir süreci kapsamaktadır.’ (Milli Eğitim Bakanlığı, 2011)

Dil gelişimi çocuğun doğumuyla başlar ve yaşam boyu devam eder. Diğer tüm gelişim alanlarında olduğu gibi, dil gelişimi de, diğer gelişim alanlarını etkiler ve onlardan etkilenir.

Bireysel farklılıklar başta olmak üzere bir çok etkene bağlı olarak, çocukların dil gelişiminde farklılıklar gözlemlebilir. Dolayısıyla, çocukları kıyaslamaktan bu süreçte de sakınılmalıdır. Genellikle bir yaşına doğru bebekler ilk kelimelerini söyler. İlk kelimeler dil gelişimi için oldukça önemlidir. Bu süreçte çocuklardan hızla gelişen bir konuşma beklenilmesi doğru değildir; çünkü çocuğun konuşmaya hazır olması, anadilini konuşuyor hale gelmesi için, yeterli değildir. Çocuğun dili konuşur hale gelmesi için bir öğrenme süreci gerekmektedir ve çocuğa konuşmayı öğretebilmek için gerekli ortam sunulmalıdır.

Peki ebeveynler bu süreçte, çocuklarına nasıl destek olabilir?

Dil gelişimini etkileyen en önemli faktörlerden birisi, çocuğun ruhsal durumudur. Huzursuz ortamlar, aile içi problemler, çocuğa yönelik olumsuz tutum ve davranışlar çocuğun dil gelişimini olumsuz yönde etkileyebilir. Aileler, çocuklarına huzurlu ortam sunduklarında, sevgi ve ilgilerini eksik etmediklerinde, çocuklarının artan neşeleriyle birlikte artan konuşma isteğini de gözlemleyeceklerdir.

Öncelikle, çocuklarınızın kelimelerini, cümlelerini tamamlamalarını sabırla beklemeli, onları sabırla dinlemeli, göz teması kurarak iletişim kurmalısınız ve bu süreçte yüzünüzdeki kabullenici tebessümünüz çocuğunuza güven verecektir. Merak ettikleri soruları cevaplamanız, konuşmaya başladığı konularda merak uyandıracak sorular yöneltmeniz çocuğunuzla olan iletişiminizi arttıracağı gibi dil gelişimiyle birlikte zihinsel gelişimini de olumlu yönde etkileyecektir. Yetişkinlerle kurulan iletişim, yaşıtlarıyla oynanan oyunlar dili kullanmayı öğrenmede en etkili yöntemlerdir.

Çoğu zaman çocukların ilk kelimeleri aileleri için çok heyecan verici olmaktadır. Çocuklar ilk kelimelerini genellikle olduğundan farklı telaffuz ederler (‘’su’’ yerine ‘’fu, du’’ veya ‘’ gitti’’ yerine ‘’ditti’’ gibi). Kulağa hoş gelen bu telaffuzlar özellikle aile ve yakın çevre tarafından ilgi görür ve çocukla iletişime geçerken, çoğunlukla bu kelimeler onunla aynı şekilde telaffuz edilir. Dil gelişiminin sağlıklı olabilmesi adına, aileler sırf hoşlarına gittiği için, kelimeleri çocukları gibi telaffuz etmektense, doğru biçimde telaffuz etmelidirler. Eğer aile, bunu bir oyun haline getirmeyi tercih edip, hoşlandıkları şekilde çocukla iletişime geçmeye devam ederse, okul çağında dahi çocukta bebeksi konuşma varlığını sürdürebilir. Bu durum da arkadaşları tarafından dışlanması, yaşıtlarıyla iletişim kuramaması gibi çocuğun özgüven gelişimini olumsuz yönde etkileyecek bir çok duruma zemin hazırlayabilir.

Çocuklara televizyon izletmenin, dil gelişimini olumlu yönde etkilediğine dair söylemler oldukça yaygındır. Benim kanaatime göre de, televizyon izlerken, çocuk dinleyici konumdadır, bu sayede kelime dağarcığı zenginleşebileceği konusunda haklı olabilirsiniz; fakat iletişim kurmayan veya iletişim kurmakta zorlanan bir çocuk televizyonun büyülü dünyasına kapılıp içine kapanabilir. Eğer çocuğun gelişimindeki bir çok olumsuz etkisine rağmen, televizyon izleterek çocuğunuzun dil gelişimine katkıda bulunmayı tercih ederseniz, bu durumda en doğru olan, televizyon izlerken çocuğunuzu yalnız bırakmamanızdır. Bu süreçte izledikleriniz hakkında sorular sormalı, çocuğunuzun sorularını yanıtlamalı ve sizinle iletişim kurmasını sağlamalısınız. Başka türlü, bu yöntemi kullanarak dil gelişimine çok da önemli katkılar sağlayamazsınız.

Çocukların kelime dağarcığını zenginleştirmek, sesleri doğru çıkarmasını, kelimeleri doğru telaffuz etmesini ve düzgün, sıralı cümleler kurmasını sağlamak için en faydalı yollardan birisi tabii ki çocuğunuza kitap okumanızdır. Kitaplarla oyunlar oynamasına, sayfaları karıştırarak resimleri incelemesine, size resimler hakkında sorular sormasına fırsat vermelisiniz. Bununla birlikte resimlere bakarak, çocuğunuzun hikayeler üretmesini sağlayacağınız oyunlar kurmanız, aynı anda bir çok gelişim alanını da olumlu etkileyecektir.

Tüm bunların yanısıra, çocukların en iyi gözlemcileri olan ebeveynler, dil gelişiminin oldukça önemli bir gelişim alanı olduğunu unutmamalıdır. Dil gelişiminin, nörolojik, fizyolojik sorunlardan kaynaklı olabileceği olasılığı göz ardı edilmemeli ve gerekli durumlarda uzman desteğine başvurulmalıdır.

Sevgilerle,

Sultan UNCU

Kaynaklar;

Milli Eğitim Bakanlığı (2011) Çocuk Gelişimi ve Eğitimi, Dil Gelişimi, Ankara

Jersild A.T. (1979), Çocuk Psikolojisi, Günçe G. (Çev.) Ankara; S.Yayınları