Geçen yazımızda yönetim olgusunu genel olarak irdelemiş ve yönetici ile lider kavramlarını ana kökleri itibarıyla özet olarak ele alarak değerlendirmiştik. Sosyal genetiğimize,”orjinaliteyi,üretkenliği kemiren bir virüs” olarak yerleşen ve kişilik dejenerasyonlarına da kaynaklık teşkil eden klasik yönetici atmosferine dayalı iklimlerin, daha çok lider kaynaklı güç ve enerjiye dönüştürülmesinin ehemmiyetini vurgulamıştık.

Yöneticinin doğru alternatifi ve tamamlayıcısı olan liderlik için de dikkat edilecek önemli hususlar var elbette.Liderlik hakkında toplumlarda yaygın olan yanlış ve önemli kanılar vardır. Liderler, diğer insanlardan farklı olarak düşünülürler. Bu bakış tarzına göre lider olunmaz, lider doğulur. Bu nedenle liderler hayranlık duyulacak, karşısında sonsuz itaat edilecek ve insanüstü varlıklardır. Çoğu zaman bu inancın yanlış olduğunu izah etmekte oldukça zor hatta büyük riskler yaşanmaktadır. Aslında bu yanlış dogmayı basit olarak şöylece ele alabiliriz:Toplumda o anki liderden daha zeki ve daha yetenekli insanlar elbette ki bulunabilir fakat bu insanların kendilerini gösterebilecekleri yerler çok kısıtlıdır.

Genellikle liderin, devletin veya çalışmanın başkanı olduğu aşikardır. Eğer o liderden daha yetenekli bir kişi iktidarı ele geçiremezse hiçbir zaman gerçek anlamda o toplumun lideri olma fırsatını yakalayamaz.Bunu en açık şekilde saltanatlarda görüyoruz. Kimi zaman iktidara çok zeki ve yetenekli sultanlar gelebildiği gibi kimi zaman da basiretsiz, hatta aklî dengesi bile bozuk hükümdarlar da gelebilmektedir. Ailede ya da toplumda , iktidarı hak eden birisi olsa da ve o kişi isyan çıkarıp iktidarı devirmek istese de çoğunlukla bunda başarılı olamayıp kellesini bile kaybetmekten kurtulamaz. Yani; gerçek anlamda o toplumun lideri olma fırsatını yakalayamaz.

Liderliğin yöneticilikten farklılığı düşüncesi, birçoklarının düşündüğü nedenlerden değildir. Liderlik gizemli ve esrarlı bir şey değildir. “Karizma”ya ya da diğer egzotik kişilik özelliklerine sahip olmakla hiçbir ilgisi yoktur. Seçilmiş birkaç kişinin egemenlik alanı değildir.

Başarılı yapılar, liderlerin ortaya çıkmasını beklemez. Liderlik potansiyeline sahip kişileri ciddi şekilde ararlar, bulmak için çabalar ve onları bu potansiyellerini geliştirmek için tasarlanmış deneyimlere sokarlar. Gerçekten de, özenli bir seçme, eğitme ve cesaretlendirmeyle bir kurumda önemli liderlik rolleri üstlenebilecek çok sayıda insan bulunabilir. Bu insanlara fırsatların verilmesi, beklenen ve uygun tarzdır. Liderlik sadece üst kademede bulunanlara özgü bir meziyet ya da ihsan değildir.

Sistem ve yapıların içerisindeki yöneticiliğin bütün amacı, rutin işleri günü gününe başarıyla tamamlamak için normal şekillerde davranan normal insanlara yardımcı olmaktır. Heyecanlı ya da çekici değildir. Liderlik ise daha farklıdır. Her zaman için, büyük vizyonlara erişmek ender görülen bir enerji patlaması gerektirir. Motivasyon ve ilham, insanlara enerji verir ve bunu kontrol mekanizmaları gibi insanları doğru yöne çekerek değil,kazanım, ait olma duygusu, kabul görme, özsaygı, kendi yaşamını kontrol edebilme duygusu ve kendi ideallerine uygun yaşama yeteneği gibi temel insani ihtiyaçları karşılayarak yaparlar. Bu duygular genelde bireyleri derinden etkiler ve güçlü bir tepki vermelerine neden olur.

Yöneticiler, problemlerin çözümlerini insanlara kabul ettirmek için, karşıt görüşler arasında sürekli eşgüdüm sağlamak ve denge kurmak zorundadırlar. Aynı zamanda güç dengelerini, çatışan değerler arasındaki uzlaşmalar olarak kabul edilebilecek olan çözümlere doğru kaydırmayı hedeflerler. Liderler ise tam tersi yönde çalışırlar. Yöneticilerin seçenekleri sınırlamak için eylem yaptığı noktada, liderler uzun süreli problemlere yeni yaklaşımlar getirirler ve sorunları yeni seçeneklere açarlar. Liderler etkili olmak için, fikirlerini insanlara heyecan veren imgeler üzerinden yansıtırlar ve ancak ondan sonra bu imgelere bir öz kazandıran seçenekleri geliştirirler.



“Bozuk değilse tamir etme!” tavsiyesi yöneticilerin düşünme tarzına uygundur. Liderlerinki ise farklı bir hakikattir: “Bir şey bozuk olmadığı zaman, tamir edilebileceği tek zaman olabilir.”
Sadece kuralları takip edenler pasif yöneticilerdir; ilkeli hareket edebilen, içinde bulunduğu şartlara boyun eğmeyenler aktif yönetici ve giderek “lider” yönetici olurlar. Bu iki yönetim süreci arasındaki farkları söyle tespit edebiliriz:

1. Yönetici idare eder, lider yenilik yapar.
2. Yönetici kopyadır, lider orijinaldir.
3. Yönetici muhafaza eder, lider geliştirir.
4. Yönetici sistem ve yapı üzerinde yoğunlaşır, lider insanlar üzerinde.
5. Yönetici kontrole güvenir, lider güven ilham eder.
6. Yönetici işi doğru yapar, lider doğru işi yapar.

Başkalarını güdüleme ve etkileme tarzına göre lider:
• Güç ve karar verme yetkisi merkezileştirilmiştir. Yetkisini tüm gücü ile kullanıp baskı ile yönetimi yeğler.Önemli olan, astların emirlere kayıtsız şartsız uygun davranmasıdır. Astların fikirlerine önem vermez. Astlar doyumsuz ve düşük morallidir (otoriter lider).
• Lider herkese hoş görünmeye çalışır. Grup içinden veya dışından gelen baskılar karşısında eğilir.Risk üstlenmekten hoşlanmaz.Grup üyeleri tamamen serbest bırakılmıştır.Lider, işle ilgilenmez, kararlara liderin her hangi bir katkısı olmaz (Serbest bırakıcı lider).
• Lider kararları kendisi vermez.Tartışma özgürlüğü içinde grup bir bütün olarak karar verir.Önerilere ve fikirlere açıktır.Lider tarafından olumlu bir çalışma atmosferi oluşturulmuştur.Grup üyeleri doyumlu ve yüksek morallidirler.Bilginin grup üyelerince paylaşımı esastır (Demokratik lider).

Sahip olunan niteliklere göre liderlik : Bireyin lider olarak sahip olması gereken özelliklerin önemi üzerinde durulur.Bu anlayışta,liderlik doğuştan gelen bir özelliktir.Yani; lider olunmaz lider doğulur.Bu özellikler şöyle özetlenebilir: Boy, yakışıklılık, güzel konuşma, ses tonu, zeka, bilgi, kişiler arası ilişki kurma yeteneği, ileriyi görebilme, dürüstlük, kendine güven duyma, kararlılık vb. Tartışılacak tarafları yoğunluklu bir bakıştır.

Davranışsal özelliklere göre liderlik:Davranışsal liderlik modellerine göre lideri başarılı ve etkin kılan husus; liderin özelliklerinden çok, liderin liderlik yaparken gösterdiği davranışlara bağlıdır.Cılız liderlik, şehir kulübü liderliği,ortayolcu liderlik,görev liderliği,ekip liderliği…

Değişen çevresel şartlara ve küreselleşen dünya için geçerli olan Değişimci-Reformist (Transformasyonel) liderlik :Lider, değişen dış çevresel ve örgütsel pozisyon ve problemlerle başa çıkmak için girişimci, kaynak dağıtıcı, müzakere edici, motive edici, ilham verici, politika yapıcı, yol gösterici, baş destekleyici rollerini oynayarak stratejik ve genel olan problemlere eğilip çalışanlarını yönlendirmek zorundadır.

Davranışlarımızın temelinde öncelikle ihtiyaçlarımız ,devamında ise inançlarımız, değerlerimiz ve tutumlarımızdan kaynaklanan bir güdü sistemimiz vardır.
Bireyi bir harekette bulunmaya veya bir hareket yolunu diğerine tercih etmeye iten sürükleyici gücü,yani motivasyonu, liderlik sürecinin esas malzemesi olarak tanımlıyoruz.

Bir veya birden çok insanı belirli bir amaca doğru devamlı şekilde harekete geçirmek için sürdürülen çabaların tümü; iş başarma,tanınma,sorumluluk,gelişme ve ilerlemenin varlığı bireyi güdüler ve doyum üzerinde etkilidir. Tüm bu ifade edilenler öncelikli olarak liderlik formasyonunun gerekleridir. Liderliğin varlığının önemli değerlendirme kriterleridir.


Uzman Psikolojik Danışman
Abdulkerim IŞIK
Adıyaman Rehberlik Araştırma Müdürü